آزمایش واقعی رویکرد طالبان در خصوص اینترنت ممکن است آنچه این گروه می‌گوید، نباشد، بلکه آنچه به مردم افغانستان اجازه می‌دهد، باشد.
به گزارش گروه بین‌الملل صبح ما به نقل از سی‌ان‌ان، طالبان چند روز پس از به دست گرفتن کنترل افغانستان در اوایل ماه جاری، در نخستین نشست رسانه‌ای خود در پاسخ به سؤالی در مورد آزادی بیان، از فیس‌بوک انتقاد کرد.
«ذبیح‌الله مجاهد»، سخنگوی طالبان گفت: این سؤال باید از افرادی که ادعا می‌کنند مروج آزادی بیان هستند و خودشان اجازه انتشار همه اطاعات را نمی‌دهند، پرسیده شود. من این سؤال را از فیس‌بوک می‌پرسم … این سؤال باید از آنها پرسیده شود.
این واکنش با اشاره به اینکه فیس‌بوک آزادی بیان را محدود می‌کند، مطرح شد. حتی زمانی که طالبان بر نیروهای آمریکایی برای خروج از افغانستان فشار می‌آورد، همچنان به رسانه‌های اجتماعی آمریکایی مانند فیس‌بوک و توییتر متکی است تا پیام‌های خود را از طریق آنها چه در داخل افغانستان و چه به خارج از مرزهای ارسال کند. به‌عنوان‌مثال، در توییتر، چندین سخنگوی طالبان، از جمله مجاهد و سهیل شاهین، حساب‌های فعال و تأیید نشده‌ای دارند که هرکدام بیش از ۳۰۰ هزار دنبال‌کننده دارند.
اما بسیاری از این شبکه‌های اجتماعی، از جمله فیس‌بوک و واتس‌اپ اعلام کرده‌اند که حساب‌های کاربری طالبان یا آنانی که تبلیغ‌کننده طالبان هستند را سرکوب خواهند کرد. تلاش‌های طالبان برای عقب‌نشینی یا دورزدن محدودیت‌ها در فعالیت‌های آنلاین خود نشان می‌دهد که این گروه شبه‌نظامی چقدر به شرکت‌های فناوری غربی و اینترنت وابسته شده است و تغییر رویه احتمالی این گروه را از دوران حکومتش در دهه‌های گذشته که اینترنت را به طور کامل ممنوع کرده بود، برجسته می‌کند.
«ویدا مهران»، مدرس و کارشناس افغانستانی در دانشگاه اکستر که بر تبلیغات گروه‌های افراطی تمرکز دارد، می‌گوید: در مجموع، بسترهای مختلف رسانه‌های اجتماعی و برنامه‌های پیام‌رسان نقش مهمی در راهبُرد رسانه‌ای طالبان داشته‌اند.
این بسترها در حال حاضر نقش مهمی را برای طالبان که دوباره افغانستان را تحت کنترل خود درآورده است، ایفا می‌کنند. این گروه تاکنون بیشتر بر ارائه تصویری پرورش‌یافته و بازسازی‌شده از خود نسبت به خشونت‌های دورانی که درگذشته در قدرت بودند، متمرکز شده‌اند.
بنا به اظهار «صفیه قوری احمد» مدیر شرکت مشاوره سیاستگذاری McLarty Associates و مشاور سابق وزارت خارجه ایالات متحده در امور افغانستان، طالبان بسترهایی مانند فیس‌بوک و توییتر را در این زمینه کلیدی در داخل و خارج از کشور می‌داند.
وی بیان کرد: طالبان در واقع سعی می‌کند روایت و دیدگاه‌ها نسبت به خودشان را تغییر دهند. فکر می‌کنم شما اکنون این تغییر را مشاهده می‌کنید. استفاده زیاد آنها از تلفن‌های هوشمند، مربوط به این واقعیت می‌شود که بسیاری در افغانستان اکنون دارای تلفن‌های هوشمند هستند. آنها متوجه شده‌اند که شما می‌توانید از این فناوری برای انتشار واقعی پیام خود استفاده کنید.
از وضع ممنوعیت‌های اینترنتی تا فرار از آنها
رویکرد کنونی طالبان در مورد رسانه و فناوری با رویکردشان در دهه ۹۰ میلادی و اویل سال‌های قرن ۲۱ زمانی که در قدرت بودند، در تضاد کامل است. آنها ممنوعیت‌هایی را برای تلویزیون و اینترنت که نوظهور بود، با توضیح اینکه این اقدام برای کنترل اعمال ناپسند، غیراخلاقی و خلاف اسلام است، وضع کردند.
مهران می‌گوید حضور آنلاین طالبان در شکل کنونی، پس از برکناری آنها از قدرت در سال ۲۰۰۱، هنگامی که این گروه شبه‌نظامی شروع به ارسال ویدئوها و به اشتراک‌گذاری پیام‌ها به‌صورت آنلاین کرد، آغاز شد. از آن زمان به بعد این گروه، شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک، توییتر، واتس‌اپ و تلگرام که هیچ‌کدام از آنها در آخرین دوره قدرت آنها وجود نداشتند را مشتاقانه پذیرفتند.
این استقبال هم‌زمان با افزایش استفاده از اینترنت در سراسر افغانستان در یک دهه گذشته بوده است. بر اساس آخرین آمار موجود از وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این کشور، تا سال ۲۰۱۹ ، افغانستان نزدیک به ۱۰ میلیون کاربر اینترنت و حدود ۲۳ میلیون کاربر تلفن همراه داشت و ۸۹ درصد از افغان‌ها قادر به دسترسی به خدمات مخابراتی بودند. به گفته این وزارتخانه، پیام‌رسان فیس‌بوک تنها ۳ میلیون کاربر در افغانستان دارد.
در نتیجه، به‌جای اعمال ممنوعیت اینترنت، حداقل اکنون در صدد استفاده از آن است.
حتی درحالی‌که دولت ایالات متحده و جامعه جهانی در حال بررسی این هستند که تا چه اندازه این گروه شبه‌نظامی را به‌عنوان دولت رسمی افغانستان به رسمیت بشناسند، برخی از شرکت‌های سیلیکون شرایط را به دست خود گرفته‌اند.
فیس‌بوک در اوایل ماه جاری بار دیگر بر ممنوعیت طولانی‌مدت طالبان در تمام پلتفرم های بسترهای خود از جمله اینستاگرام و واتس‌اپ تأکید کرد که طبق گزارش‌ها اخیر، چند حساب کاربری این گروه را مسدود کرد.
سخنگوی فیس‌بوک گفت: طالبان تحت قوانین آمریکا به‌عنوان یک سازمان تروریستی مجازات شده‌اند و ما طبق سیاست‌های سازمان، آنها را از خدمات خود منع کرده‌ایم. سخنگوی واتس‌اپ از اظهارنظر خاصی دراین‌خصوص خودداری کرد، اما اعلام کرد که موظف به رعایت قوانین تحریم‌های ایالات متحده که شامل ممنوعیت حساب‌هایی که به نظر می‌رسد به‌عنوان حساب‌های رسمی طالبان هستند، است.
یوتیوب اعلام کرده است که به مسدودکردن حساب‌های اداره شده توسط طالبان ادامه می‌دهد. توییتر هم‌حساب‌های طالبان را به طور فعال ممنوع نکرده است، اما سخنگوی این شرکت اظهار کرد که اولویت اصلی آنها حفظ امنیت مردم است و ما هوشیار هستیم.
قوری احمدی اظهار کرد: من فکر نمی‌کنم طالبان بخواهد اینترنت ممنوع شود. من فکر نمی‌کنم آنها بخواهند یوتیوب و گوگل از این کشور خارج شود. من فکر نمی‌کنم آنها بخواهند فیس‌بوک و توییتر بارشان را ببندند و بروند.
اگر طالبان از طرف جامعه دیپلماتیک جهانی به رسمیت شناخته شود، رابطه بین طالبان و شرکت‌های فناوری ممکن است پیچیده‌تر شود. این تصمیم تا حد زیادی بستگی به شکل دولت فعلی افغانستان دارد.
مهران بیان کرد: اگر طالبان اجازه می‌دهد تا یک دولت فراگیر وجود داشته باشد و آنها بخشی از آن دولت باشند، در اصل، آنها مشروعیت خود را در افغانستان به دست آورده‌اند، زیرا گروه‌های دیگر ظهور خواهند کرد.
اگر این اتفاق بیفتد، توجیه این که گروه شبه‌نظامی را از بسترهای شبکه‌های اجتماعی مانند فیس‌بوک و یوتیوب کنار بگذارند، سخت‌تر است.
آینده‌ای نامشخص
آزمایش واقعی رویکرد طالبان در خصوص اینترنت ممکن است آنچه این گروه می‌گوید، نباشد، بلکه آنچه به مردم افغانستان اجازه می‌دهد، باشد.
درگذشته موجی از مخالفت‌ها در فضای مجازی وجود داشت و ویدئوهای اعتراضات در خیابان‌های کابل و وضعیت پایتخت افغانستان به طور گسترده در رسانه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته می‌شد. اما اگر این اختلافات همچنان ادامه پیدا کند، ممکن است طالبان در مورد محدودکردن دسترسی به اینترنت، تهاجمی‌تر برخورد کند.
«مدیحه افضل»، یکی از اعضای برنامه سیاست خارجی مؤسسه بروکینگز، گفت: با نگاهی به آینده، طالبان مطمئناً می‌خواهد از فناوری برای اهداف و تبلیغات خود استفاده کند. اما اکنون که افغانستان را در دست گرفته، به‌احتمال زیاد می‌خواهد دسترسی رسانه‌های اجتماعی را برای مردم افغانستان محدود کند.
وی افزود: شبکه‌های اجتماعی مانند توییتر و واتس‌اپ باید نحوه برخورد با تبلیغات طالبان را بیاموزند، در همین حال این شبکه‌ها باید اطمینان حاصل کنند که در صورت محدودکردن دسترسی توسط طالبان، افغان‌ها دسترسی خود را به این شبکه‌ها حفظ خواهند کرد.
درعین‌حال، طالبان اصرار دارد که محتوای آنلاین باید مطابق قوانین اسلامی باشد که به گفته کارشناسان، این امر تنها می‌تواند بر چالش‌های موجود برای ادامه فعالیت این شبکه‌ها در این کشور بی افزاید.
غوری احمد گفت: من فکر می‌کنم تعادل بسیار پیچیده و ظریفی خواهد بود که بسیاری از این شرکت‌های فناوری باید نحوه حرکت در این بازار را دریابند. فراتر از آن، در حال حاضر این ترس وجود دارد که طالبان می‌تواند از رسانه‌های اجتماعی به طرز شوم‌تری برای یافتن و جستجوی افغان‌هایی که با دولت یا ارتش ایالات متحده کار می‌کردند، استفاده کند.
«ناتانیل گلیچر»، مسئول سیاست امنیتی شرکت گلیچر، در توییتی گفت که فیس‌بوک هفته گذشته یک ابزار ساده برای کاربران افغان جهت قفل‌کردن پروفایل خود معرفی کرد و هشدارهای پاپ‌آپ در اینستاگرام در افغانستان ارائه می‌دهد که در آن نحوه حفاظت از حساب افراد توضیح داده شده است.
گلیچر گفت: ما در حال همکاری نزدیک با همتایان خود در صنعت، جامعه مدنی و دولت هستیم تا هر کمکی که می‌توانیم برای حمایت از مردم انجام دهیم. همچنین توییتر با بایگانی اینترنت برای رسیدگی به درخواست‌های کاربران برای حذف توییت‌های قدیمی همکاری می‌کند و این گزینه را برای تعلیق موقت حساب‌ها در صورت عدم دسترسی کاربران افغان به آنها برای حذف محتوا ارائه کرده است.
او گفت که برخی اقدامات موقت از جمله محدودکردن ارتباطات و درک این که چگونه می‌توانند مشخصات خود را از دید عموم پنهان کنند، انجام شده است. اگرچه طالبان در روزهایی که کنترل افغانستان را در دست گرفته است به دنبال ارائه تصویر معتدل‌تری از خود است اما هیچ تضمینی به‌ویژه پس از خروج نیروهای آمریکایی از این کشور در پایان این ماه، وجود نخواهد داشت. ممکن است پس از آن، فقط مدت‌زمان کوتاهی طول بکشد که افغان‌ها امکان استفاده از رسانه‌های اجتماعی برای ابراز وجود را داشته باشند.
ترجمه: گلناز سادات غفاری