آنـچه امـروز بـر افـغانسـتان می گذرد، می توانـد مـسألـه آینده همه باشد. مساله پیچیده و حاد طـالـبانى گری مـسألـه جـهان انـسانى، جـهان اخـلاقى،جـهان مـذهـبى، جـهان فـرهنگی و جـهان سیاسى امروز و آینده است.
سیدمحمد خاتمی در واکنش به تحولات افغانستان نوشت: امـروز افـغانسـتان مـظلوم، آینه ای اسـت که زشـتى، پلشـتى، بـداخـلاقى و انـسان سـتیزی را که کم و بیش بر عالم و آدم حاکم است، به گونه ای شفاف و آزاردهنده باز می تاباند.
مــلت مــظلوم افــغانســتان، بــه خصوص در نیم قــرن اخیر بــا مشکلات و مصیبت هــایی روبـه رو
بـوده که تحـمل آن از طـاقـت بشـری بیرون اسـت، سیاسـت هـای شیطانی از درون و بیرون بـا طـراحى و بـرنـامـه ریزی بـرای ایجاد وضعیتى نـاامـن و نـابـرابـر و دسـت کم بـا بهـره بـرداری سـوء بـه سـود آنـچه آنرا مـنافـع خـود بـه حـساب آورده انـد، مـوجـب افـزایش رنـج و آلام مـردم شـده انـد و چـه نـفرت انگیز اسـت سودی که به بهای رنج و بدبختى دیگران به دست آید.
طی این نیم قــرن پــس از دهــه هــا تهــاجــم و جــنگ داخــلى، ســرانــجام یک بــار کابــوس امــارت ارتـجاع و واپـسگـرایی و بار دیگر اشـغال و مـداخـله بیگانـه راه را بـر امید مـردم بـه پیشرفـت، آزادی و امنیت پـایدار بسـت. اشـغال گـر چـه زمینه سـاز بـرداشـتن قید امـارت از سـر این مـلت شـد ولى خـود آسیب هـا و آزارهـای فـراوانی را بـرای مـلت فـراهـم آورد و زمینه را بـاز بـرای امـارت طـالـبانی بـاز کرد، بـه هـر
حـال در دوران فترت میان دو امـارت گـو اینکه فـساد و نـاکارآمـدی و وابسـتگی اجـازه نـداد که مـلت شـریف افغانستان به خـواسـت هـا و نیازهـای والای خـود نـایل آید، امـا فـضایى را بـرای تـنفس، انـدکى آزاد زیستن و پدیدآمدن امید به آینده ای بهتر فراهم آورد که ناگهان کابوسى دیگر سر برآورد.
اکنون با این رویداد تـلخ، افـغانسـتان، سـرزمین کهن فـرهـنگ بشـری، تـمدن اسـلام وادب فـارسى در مـعرض تهـدید بـزرگ و پـردامـنه اسـلام طـالـبانى قـرار گـرفـته اسـت. خـطر ویرانـگر آپـارتـاید قـومی و فـرهنگی و اجتماعی، ذهـن و زنـدگی جـامـعه افـغانسـتان، مـنطقه و جـهان را بـه جـدّ تهـدید می کند. افکار عـمومی جـهانى نمیتـوانـد و نـباید بـه قـوم زدایى، فـرهـنگ زدایى، زبان زدایی و جـعل و تحریف ملیت و مذهب از سوی یک قدرت نظامی و سیاسی بی تفاوت باشد.
اعتراض مـردم شـریف افـغانسـتان بـه آنـچه بـر آن می گـذرد و نـگرانى از آنـچه پیشروی شان اسـت نیز ازهمین مـنظر قـابـل فـهم اسـت. آنـچه در مـقاومـت دلیرانـه، فـداکارانـه و مـظلومـانـه در پنجشیر همیشه قهـرمـان و در تـظاهـرات پـرخـطر مـردم بـخصوص زنـان آگـاه و شـجاع، در بسیاری از شهـرهـا و در سیل مـهاجـرت و فـرار از این کابـوس مـشاهـده می شود، مـقاومـت در بـرابـر تـبدیل جـامـعه ای چـند قـومی، چـندمـذهـبی و چـندزبانی به امـارت تبعیض مـدار وتک بـعدی اسـت و شـگفت اینکه جـامـعه جـهانی کم وبیش بی تـفاوت در بـرابـر این رویداد، مـلت شـریف افـغانسـتان را بـه حـال خـود واگـذاشـته است.
در اینجا ســخن بــر ســر این نیست که بــخشهــایى از جــامــعه افــغانســتان که بــه هــر حــال جـایگاهی در میان مـردم دارد (گـو اینکه این جـایگاه نـاشى از جهـل یا بـاورهـای درسـت یا نـادرسـت باشد) باید از معادله سرنوشت این ملت حذف شوند، بلکه آنچه روا و شایسته است این که:
یکم: هـر چـه پیش آمـدهٰ بـایستی بر اساس ضـوابـط عـام دمـوکراتیک و منتهی بـه اراده و خواست همه مردم باشد.
دوم: هــمه قــومهــا، طــایفه هــا وگــروه هــا و گــرایش هــا در فــرایندحــاکمیت مــردم بــر سرنوشت مشارکت داشته باشند.
سوم: هیچ نیروی خارجی در امور داخلى این کشور دخالت نکند.
چـهارم: جـامـعه جـهانى و بـه ویژه خیرانـدیشان و آزادیخـواهـان و آنـان که بـه کرامـت و آزادی انــسان بــاور دارنــد خــود را در کنار مــردم افــغانســتانب بینند و خــود را مــسؤول نسـبت بـه آنـچه بـر این مـلت می گذرد بـدانـند و حتى دولـتهـای خـود را تـرغیب و وادار کنند که در مــعامــلات و مــعادلات سیاسى خیر و صــلاح مــلت مــظلوم را نیز در نــظر بگیرند.
گـروهی بـا قـرار و مـدارهـای پشـت پـرده و در جـربان یک تـوطـئه و نیز در اثـر نـاکارآمـدی و فـساد آنــــان که می بایست از اســــتقلال، آزادی و خیر و رفــــاه مــــردم دفــــاع کنند و نکردنــــد روی کار آمــــد وعـده هـایى داد که گـویا تـجارب گـذشـته و خـسارتهـا و بـدنـامی هایى که روال و روش گـذشـته بـر جـای گـذشـته اسـت مـوجـب تغییراتى در رویکرد و راهـبرد و راهکار قـوم بـه اصـطلاحپیروز شـده اسـت ولى
آنـچه رخداده و می دهـد، بـخصوص بـا اعـلام یکجانـبه بـانـد حکومـت گـر، بـدون لـحاظ خـواسـت و مـصلحت مـردم و حـضور گـرایش هـای متکثر در تـأسیس حکومـت تـازه نـشان داد که انـتظار دگـرگـونى ماهوی و حتى رویکردی در آنچه در گذشته تجربه شده است انتظاری بیجا است.
از سیاسـت هـای جـهانى و بـخصوص از قـدرت هـای پـرمـدعـاکه جـز بـه سـلطه و مـنافـع(نـوعـاً نـامشـروع خـود)نمی انـدیشند انـتظاری در تـأثیرگـذاری در تغییر مـعادلات نیست،ولى افکار عـمومی جـهانى و عکس الـعمل مـناسـب هـمه آزادیخـواهـان و بـه ویژه مسـلمانـان خیرانـدیش و روشـن بین و انـسان دوسـت و نـدای یگانـه آنـان بـر اینکه بـاید آنـچه تـحقق می یابـد مـطابـق خـواسـت و مـصلحت هـمه افـغانسـتان و در جهـت اسـتقرار نـظام مـردمسـالار و صـلح انـدیش با حـضور و مـشارکت هـمه گروه ها و گرایش ها باشد شاید بتواند روزنهٔ امیدی به آینده بگشاید.
نـقداً آنـچه فـوربت دارد حـمایت از مـقاومـت جـانـانـه، شـجاعـانـه و فـداکارانـه مـلت افـغانسـتان اسـت که طلیعه آنرا در پنجشیرِ همیشه مـقاوم و در حـضور حـق طـلبانـه و مترقیانـه و پـرخـطر زنـان و مــردان و در کلام و ســخن بسیاری از خیر خــواهــان مــردم، روشنفکران، علم و اصــحاب دانــش و فرهنگ و رسانه در درون و بیرون افغانستان می شنویم و می بینیم.
بـه مـلت شـریف افـغانسـتان و خـون هـایی که در راه آزادی، آبـادانى، اسـتقلال و خیر و صـلاح ٔآنـان در راه این کشور ریخته شـده و می شـود احترام می گـذاربم و بـه مـقاومـت عـادلانـه و روبـه آینده حــاکمیت هــمه شــمول مــلت بــر ســرنــوشــت ســر تعظیم فــرود می آوربم و بــه هــمت کسانىکه خـواسـتار آزادی، امنیت، عـدالـت و بـرخـورداری هـمه مـردم از حـقوق اسـاسى خـود و مـخالـف نـقض مســلم ترین حــقوق و آزادی هــای حــقوق و آزادی هــای زنــان و مــردان بــه نــام اســلام یا هــر عــنوان دیگر هســتند آفــرین می گوییم.
ازهــمه شخصیت هــای علمی و فــرهنگی و سیاسى که خــواســتار آزادی و ســربــلندی انــسان و تـلاشـگر در جهـت کاهـش از رنـج هـای جـوامـع امـروز هسـتند و از هـمه سـازمـان هـای بین المللی و مـنطقه ای، نهـادهـای مـدنى، رسـانـه هـا و شـبکه هـای اجتماعی و از هـمه دولـتهـایى که بـه صـلح پـایدار، فـرهـنگ بشـری و مـوازین همزیستی پایبـندنـد می خواهیم که صـدای رسـای مـلت شـریف و رنج دیده افغانستان علیه تبعیض،خشونت، تنگ نظری و واپسگرایى شوند.
آنـچه امـروز بـر افـغانسـتان می گذرد، می توانـد مـسألـه آینده همه باشد. مساله پیچیده و حاد طـالـبانى گری مـسألـه جـهان انـسانى، جـهان اخـلاقى،جـهان مـذهـبى، جـهان فـرهنگی و جـهان سیاسى امروز و آینده است.
جـامـعه جـهانى و نـظام بین المللی بـاید در کنار نـخبگان و مـردم افـغانسـتان بـایستد و بـا قـدرت و جـدیت از شکل گیری نـظام مـردمسـالار، حـقوق مـدار، چـندفـرهنگی و چـندقـومی توسـط خـود آنـان حـمایت کند. افـغانسـتانی امـن و آزاد و آبـاد، مـنطقه ای به دور از افـراطی گـری و خـشونـت و جـهانی مبتنى بر صلح و مدارا نیاز امروز و آینده همه ماست.