دل زمین از دو دهه خشکی زاینده رود خالی شده و ترک‌های نقش بسته بر میراث تاریخی شهر موزه اصفهان از پیشروی سرطانی بدخیم حکایت دارد که تمدنی را به ورطه نابودی می کشاند.
زمین اصفهان از دشت مهیار در جنوب تا حبیب آباد در شمال این شهر گرفتار سرطان شده و این تومور بدخیم در عمق جانش ریشه دوانده و هر روز پیشروی می‌کند. امروز شهری به قدمت تاریخ، در ظاهر و باطن می شکند و آرام آرام در زمین فرو می‌رود.
اگر چه اولین نشانه‌های این بیماری مهلک حدود ۵۰ سال پیش در دشت مهیار و شهر دامنه استان اصفهان مشاهده شد اما اکنون دشت اصفهان- برخوار و مناطقی را درگیر کرده که از جریان زاینده‌رود تغذیه می‌شدند؛ خواجو، سی و سه پل، پل مارنان، پل جویی، پل وحید، میدان نقش جهان، مسجد جامع عباسی، فرودگاه شهید بهشتی، نیروگاه برق شهید منتظری، پایگاه هوایی شهید بابایی، منطقه رهنان، حبیب آباد و کوهپایه در شرق اصفهان برپایه مطالعات و مشاهدات میدانی همه درگیر فرونشست هستند و ترک‌ها و آثار شکنندگی بر این سازه‌ها قابل مشاهده است.
برپایه آخرین مطالعات انجام شده از سوی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور حدود ۱۰ هزار کیلومتر مربع از استان اصفهان یعنی بالغ بر ۱۰ درصد این استان به طور بسیار جدی و خطرناک درگیر فرونشست شده است. تحقیقات نشان می‌دهد که بالاترین نرخ فرونشست دشت اصفهان ۱۹ سانتی‌متر در سال است که بیشتر در حاشیه‌ها و درون مناطق شهری و جمعیتی و زیرساختی رخ داده است درحالی که بیش از چهار میلیمتر فرونشست در اروپا بحران آب تلقی می‌شود.
هرچند هم اکنون بیش از ۶۰۰ دشت کشور به دلیل برداشت‌های بی رویه از آب‌های زیرزمینی درگیر فرونشست شده است و زلزله خاموش دشت‌های تهران، البرز، قزوین، مرودشت فارس، رفسنجان، دشت پیرامون شهر مشهد، میناب و همدان را تهدید می‌کند اما سازمان زمین شناسی کشور اصفهان را پرمخاطره‌ترین منطقه و نماد فرونشست ایران می‌داند.
در این ارتباط ایمان انتظام رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور می‌گوید: خطر فرونشست در بیشتر دشت‌های کشورمان وجود دارد درحالی که دامنه این خطر وقتی با ساختگاه‌های انسانی، شریان‌های حیاتی و بنگاه‌های اقتصادی برخورد کند به بحران تبدیل می‌شود و یکی از جنبه‌های خطرناک این است که ما شاهد گسترش فرونشست در شهر اصفهان هستیم. این پدیده در تهران هم دیده شده اما در جنوب غربی شهر محدود شده است درحالیکه در اصفهان به درون شهر نفوذ کرده و بحرانی شده است. دامنه فرونشست در اصفهانی که از نظر تاریخی برای کشور اهمیت دارد و همچنین از مراکز شهری و صنعتی مهم است متأسفانه در حال گسترش است.
او می‌افزاید: فرونشست در اصفهان به علت برداشت‌های کشاورزی و صنعتی خود را بیشتر نشان می‌دهد و بیشتر می‌شود. وقتی سطح آب آبخوان پایین می‌رود آثار آن روی زمین نمایان می‌شود، این خطرناک است اما وقتی دامنه این خطر بر روی ساختگاه‌های انسانی، شریان‌های حیاتی و بنگاه اقتصادی اثر گذاشت ما به سمت مرحله بحران پیش می‌رویم که باید خیلی فوری برای آن چاره اندیشی کرد، اصفهان اکنون چنین وضعیتی دارد و واقعاً سطح شکاف‌هایی که ما در استان اصفهان مشاهده کردیم در سایر استان‌ها کمتر دیده شده و با وجود اینکه برخی از شکاف‌های سطح زمین به دلیل وجود خاک‌های مسئله دار و موارد دیگر رخ داده و مستقیماً با فرونشست در ارتباط نیستند، اما سطح شکاف‌های مرتبط با فرونشست در این استان بسیار قابل توجه است.
بسیاری از دشت‌های اصفهان در سال‌های اخیر ممنوعه و ممنوعه بحرانی شدند زیرا در سال‌های پی در پی میزان برداشت آب زیرزمینی از تغذیه آبخوان بیشتر بوده که این امر موجب می‌شود سطح آب زیرزمینی پایین‌تر برود
رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به مطالعات انجام شده و تهیه اطلس- نقشه فرونشست و نقشه شکاف‌های زمین در استان اصفهان و اتمام برداشت‌ها در دشت‌های گلپایگان، اصفهان- برخوار، اردستان، کاشان، بادرود و مهیار اظهار می‌کند: بسیاری از دشت‌های اصفهان در سال‌های اخیر ممنوعه و ممنوعه بحرانی شدند زیرا در سال‌های پی در پی میزان برداشت آب زیرزمینی از تغذیه آبخوان بیشتر بوده که این امر موجب می‌شود سطح آب زیرزمینی پایین‌تر برود؛ مانند دشت‌های مهیار و کاشان که شکاف‌های بسیاری از سال‌های قبل در انها مشاهده شده است که در رابطه با فرونشست و گسترش آن است. این شکاف‌ها در دشت برخوار و در همه دشت‌های ممنوعه و بحرانی خود را کم و بیش نشان دادند.
انتظام می‌افزاید: باید توجه داشت که فرونشست یک پدیده دینامیک است و هر سال شدت آن کم و زیاد می‌شود اما دشت‌های اصفهان چند سالی است که به بطور پیاپی آثار فرونشست را نشان می‌دهند و از جمله دشت اصفهان- برخوار که شهر اصفهان در آن قرار گرفته پدیده فرونشست در این چند سال اخیر به طور مرتب در نقاط مختلف آن نمایان شده است.
پیدایش شکاف‌های مختلف تا تأثیر فرونشست بر زلزله خیزی اصفهان
او با اشاره به اینکه نوع شکاف‌ها در دشت اصفهان- برخوار مختلف بودند، خاطرنشان می‌کند: شکاف‌ها یک چرخه شکل گیری دارند، ابتدا شکاف‌های سطحی (ریز و مویین) روی زمین دیده می‌شود که مدتی بعد این شکاف‌ها با افزایش ریزش در زیرزمین گسترش یافته و عمق آن مشخص می‌شود و وقتی که آب سطحی و بارندگی وارد شکاف‌ها می‌شود انها از کناره‌ها ریزش می‌کنند و فرسایش خندقی ایجاد می‌شود؛ پیدایش بسیاری از این شکاف‌ها با فرونشست در ارتباط است که عمق و حالت‌های مختلفی دارند.
کلانشهر اصفهان در پهنه بندی زلزله جزو مناطق سفید و بسیار کم خطر بوده است. رئیس گروه آب زمین شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور درباره تأثیر فرونشست بر وقوع زلزله در شهر اصفهان می‌گوید: فرونشست نمی‌تواند اصفهان را ناگهان به شهری زلزله خیز تبدیل کند ولی بعضی از مطالعات در سطح جهان نشان از تأثیر پدیده پایین رفتن سطح اب و فرونشست بر روی فعالیت گسل‌ها در بعضی مناطق بوده است اما می‌توان گفت که خسارات زلزله با وجود فرونشست می‌تواند افزایش پیدا یابد و در منطقه‌ای که درگیر فرونشست باشد وقوع زلزله ممکن است آسیب‌های بیشتری را به دنبال داشته باشد.
منبع: مهر