تا زمانی که سیاست دامپروری کشور به روال گذشته است و دام در جنگل و با انبوهی بیش از حد در مراتع حضور دارد در مانند گذشته بر همان پایه می‌چرخد و کمترین امیدی به توسعه پوشش گیاهی در عرصه‌های منابع طبیعی و ممانعت از فرسایش خاک قابل تصور نیست.
مظفر شیروانی نوشت: تغییرات اقلیمی باعث مشکلات متعددی در جهان شده است. یکی از بارزترین این مشکلات خشکسالی‌هایی است که هر ساله در نقاط مختلف دنیا رخ می‌دهند. وقتی صحبت از خشکسالی به میان می‌آید، نظر‌ها بیشتر از همه به دو موضوع افزایش درجه حرارت کره زمین و کم شدن حجم بارندگی معطوف می‌شود. افزایش درجه حرارت یک پدیده جهانی (Global) است که مهم‌ترین پارامترهای آن افزایش تدریجی حجم گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر است. اما بارندگی‌ها معمولا پدیده‌ای منطقه‌ای (Local) هستند و نزول آنها بستگی زیاد به تراکم ابرها، فشار هوا، وضعیت توپوگرافی زمین و غیره دارد.
اگرچه افزایش درجه حرارت کره زمین در اولین گام موجب خشکسالی و کم شدن میزان بارندگی می‌شود؛ اما در ادامه این پدیده، هر قدر درجه حرارت هوا افزایش پیدا کند به همان نسبت باعث ذوب شدن بیشتر برف یخچال‌ها، تبخیر سریع‌تر آب دریاها، سدها، تالاب‌ها و غیره می‌شود. اشباع هوا از بخار آب موجب سنگین‌تر شدن ابرها و افزایش بارندگی‌های پراکنده و سیکل افزایش درجه حرارت و متعاقب آن بارندگی‌های متنوع، موجب ثابت ماندن تقریبی حجم بارندگی‌های سالانه در جهان است. مشکل اصلی در این رخداد، محل، زمان، مقدار و شدت بارندگی‌ها به حساب می‌آید. تبخیر آب سدها، دریاها، تالاب‌ها همیشه به معنای ریزش باران در همان محل تبخیر نیست! اکثر بارندگی‌ها معمولا در مناطق کوهستانی و دور از محل تبخیر صورت می‌گیرد. هرچه کوه‌ها بلندتر و از پوشش گیاهی انبوه‌تری پوشیده شده باشند، احتمال بارندگی در مناطق آنها بیشتر است.
جابه‌جا شدن و حرکت ابرها توسط جریان هوا و برخورد آنها به موانع سر راه مانند ارتفاعات بلند کوهستان‌ها موجب فشرده و سنگین شدن آنها و ریزش باران می‌شود. بیشترین بارندگی‌هایی که در فصول گرم سال با حجم زیاد آن هم در فاصله زمانی کوتاه در مناطق کوهستانی عاری از پوشش گیاهی باریده می‌شود، سیلاب‌های مهیبی را موجب می‌شوند که ضمن تخریب‌های گسترده ابنیه‌ها، باعث حمل انبوهی از خاک‌های ارتفاعات به دریاها و پشت سدها خواهد شد. از دست رفتن خاک و لخت شدن زمین شرایط را برای شدت بخشیدن جریان آب و ایجاد سیلاب‌های دیگر مهیا می‌کند و این یک دور باطلی است که هر بار با شدت بیشتری تکرار می‌شود.
چه باید کرد؟
۱- عوامل اصلی تغییرات اقلیمی افزایش حجم گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر کره زمین است. به منظور جلوگیری از افزایش درجه حرارت کره زمین نخست اتخاذ تدابیری به منظور پیشگیری از افزایش بیشتر گازهای گلخانه‌ای ضروری است . مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای عبارتند از: گاز انیدرید کربنیک (CO2)، گاز متان (CH4)، دی‌اکسید نیتروژن یا گازخنده (N2O) گازهای فلوره و غیره هستند. علاوه بر اقدامات پیشگیرانه به منظور جلوگیری از تولید بیشتر گازهای گلخانه‌ای اتخاذ تدابیری به منظور کم کردن حجم گازهای گلخانه‌ای موجود در اتمسفر نیز امری ضروری است. یکی از مهم‌ترین گازهای گلخانه‌ای، گاز انیدرید کربنیک است.
حجم این گاز از زمان صنعتی شدن تاکنون از رقم ۲۸۰ppm به حدود ۴۰۰ppm در سال ۲۰۱۳ افزایش یافته است. جنگل‌ها یکی از مهم‌ترین عوامل طبیعی بازدارنده و کم‌کننده آنیدرید کربنیک در جهان هستند. آنها در شرایط کنونی خود نیز تحت تاثیر تغییرات اقلیمی مانند خشکسالی، آتش‌سوزی‌های متعدد، طوفان‌های مهیب و سایر عوامل طبیعی و غیرطبیعی مورد تهدید و با خطر نابودی مواجه هستند. اتخاذ تدابیر مناسب جنگل‌شناسی نقش مهمی در امر پایداری آنها دارد. این تدابیر باید بدون وقفه در کلیه جنگل‌های کشور به اجرا درآیند.
۲- نفوذ آب‌های حاصل از بارندگی در محل فرود قطرات باران و جلوگیری از حرکت آب بخش مهمی از راهکار‌هایی است که با توسعه و احیای جنگل‌ها و مراتع انجام می‌شوند. نفوذ آب در زمین موجب افزایش حجم آب‌های زیرزمینی و مانع از جاری شدن آنها به صورت سیل است. وقوع سیلاب باعث از دست رفتن خاک، پر شدن سدها و خرابی‌های گسترده است.پرشدن سدها از خاک و کم شدن حجم آب ذخیره شده در پشت آنها باعث شدت بخشیدن به تبخیر بیشتر آب‌های ذخیره شده است. سالانه حدود ۲۰ درصد آب‌های ذخیره شده پشت سدها تبخیر و از دسترس خارج می‌شوند. (کرمی ۲۰۲۱)
۳- آب‌های حاصل از بارندگی در ارتفاعات با هوای سرد نباید به پشت سدها آن هم در گرم‌ترین نقاط پایین‌دست منتقل و تبخیر شوند. حجم زیادی از این آب‌ها می‌توانند در زمین نفوذ کنند و به تدریج در فصول مناسب سال مورد استفاده قرار گیرند. یکی از مهم‌ترین راه‌های نفوذ آب در اعماق زمین و جلوگیری از فرسایش خاک، گسترش پوشش گیاهی انبوه است. جنگل‌ها و مراتع نقش مهم و اساسی را در جلوگیری از فرسایش خاک، نفوذ آب به عمق زمین و کم کردن انیدرید کربنیک هوا به عهده دارند. اهمیت این منابع در مورد جلوگیری از طغیان رودخانه‌ها و ممانعت از وقوع سیلاب‌های مهیب آشکار و غیرقابل انکار است.
کشورهای توسعه‌یافته از سال‌های دور به اهمیت این منابع پی برده و در جهت توسعه و احیای آنها اقدامات اساسی به عمل آورده‌اند. در کشورهای در حال توسعه به دلایل مختلف از جمله عدم آگاهی لازم از نقش ارزنده جنگل‌ها و مراتع به تدریج مقدمات نابودی این منابع فراهم شده است. ایران یک نمونه بارز از این کشور‌هاست که نتوانسته از قابلیت‌هایی چون داشتن کوهستان‌های متعدد و نزدیکی به منابع آبی متعدد (خلیج‌فارس، دریای عمان، دریای مازندران و غیره) و داشتن بیش از ۱۴ میلیون هکتار جنگل و عرصه‌های جنگلی، برای ارتقای وضعیت در اقلیم عمدتا خشک و نیمه خشک خود استفاده مناسب به عمل آورد.
بدیهی است عدم حفاظت و احیا و توسعه پتانسیل جنگل‌ها و مراتع مانع از افزایش بارندگی و تعدیل درجه حرارت خواهد شد. چرای مفرط دام و بهره‌برداری‌های سنتی و غیرعلمی، تغییر کاربری عرصه‌های جنگلی و مرتعی و تبدیل آنها به زمین‌های کشاورزی، صنعتی و اقدامات نادرست دیگر به نابودی پوشش گیاهی و به دنبال آن بیابانی شدن کشور می‌انجامد. لخت و عاری شدن عرصه‌های کوهستان‌ها و مراتع کشور از پوشش گیاهی از یک طرف زمینه‌های مناسب برای فرسایش گسترده خاک و از طرف دیگر فرار ابرها و از دست رفتن آنها را فراهم کرده است.
تا زمانی که سیاست دامپروری کشور به روال گذشته است و دام در جنگل و با انبوهی بیش از حد در مراتع حضور دارد در مانند گذشته بر همان پایه می‌چرخد و کمترین امیدی به توسعه پوشش گیاهی در عرصه‌های منابع طبیعی و ممانعت از فرسایش خاک قابل تصور نیست.
۴- خشکسالی‌ها ضمن مشکلات فراوانی که در مورد تولید محصولات کشاورزی و دامپروری فراهم می‌آورند، طغیان آفات و امراض و آتش‌سوزی‌های گسترده در سطح جنگل‌ها و مراتع را به دنبال خواهند آورد. اتخاذ تدابیر علمی مرتع‌داری، جنگل‌شناسی و جنگلداری می‌توانند سبب کاهش خسارت این قبیل رخدادهای طبیعی و غیرطبیعی شوند.
وجود مقدار قابل توجهی از درختان خشکیده سرپا یا افتاده، توام با پوشش علفی گسترده، مواد قابل اشتعالی هستند که در اکثر جنگل‌های طبیعی و دست کاشت به حد وفور دیده می‌شوند. جنگل‌ها می‌توانند با توجه به دخالت‌های جنگل‌شناسی به جنگل‌های پایدار و مقاوم در مقابل تغییرات اقلیمی، آتش‌سوزی، بادشکستگی، طوفان‌زدگی و غیره مبدل شوند که متاسفانه در این مورد نیز تاکنون تدابیر صحیحی اتخاذ نشده و باید منتظر ماند تا دستی از غیب برون آید و کاری بکند!
منبع: روزنامه اعتماد