امیرالمومنین(ع) در یک نامه رسمی از مردم درخواست اظهارنظر و بالاتر، اجازه اظهار نظر نقادانه نمود و فرمود: ” اگر دیدید بد عمل میکنم به من انتقاد کنید و اعتراض کنید تا من جبران کنم.
هادی سروش نوشت: در حکومت امیرالمومنین(ع) افراد تندرو و پر انرژی و بلکه پیش فعالِ اعتقادی و سیاسی بودند که در شمار شهروندان کوفی بودند و قبل از علی(ع) اظهار نظر می کردند و حتی بعد از اعلام نظر حاکمیتِ علوی نیز، اظهار نظر مخالف می کردند و بلکه توهین هم می کردند! ولی در تاریخ خبری از حبس و حصر آنان دیده نمیشود و بلکه بالعکس؛ امامِ عدالت و رهبرِ انصاف و مدارا -حضرت امیر(ع)- اجازه هیچ گونه تهدید و یا تعدی نسبت به آنان را به اصحاب خود نمی داد.
برخی از گزارشات تاریخ در این مورد خواندنی است و می تواند فاصله حکومت های دینی کنونی را با حکومت علوی نمایان کند.
امیرالمومنین(ع) در یک نامه رسمی از مردم درخواست اظهارنظر و بالاتر، اجازه اظهار نظر نقادانه نمود و فرمود: ” اگر دیدید بد عمل میکنم به من انتقاد کنید و اعتراض کنید تا من جبران کنم.” (نهج ، نامه ۵۷ بااستفاده از ترجمه استاد مطهری)
مهم اینجاست که به روایت ابن ابی الحدید؛ در بحبوبه جنگ و شرائط امنیتی و فوق امنیتی آنان بر علیه فرماندهی کل نه تنها اظهار نظر می کردند بلکه بر علیه او شوریدند، ولی مورد حبس و قتل قرار نگرفتند، بلکه امامِ عدالت -امام علی- ابن عباس را برای گفتگو و شنیدن اظهار نظرشان به سمت آنان مامور نمود.
وقتی امام علی(ع) از صفین به کوفه برگشت، خوارج از اظهار نظر پا فراتر گذاشتند و راه خود را جدا کردند و به طرف صحرای حروراء رفتند و این شعار را تکرار می کردند: “لا حکم إلا لله و لوکره المشرکون، ألا إن معاویه وعلیاً اشرکا فی حکم الله” ؛ حکم و داوری فقط از آن خداست؛ گر چه مشرکان کراهت داشته باشند. به راستی که معاویه و علی در حکم خدا مشرک شدند!
چون مبنای حکومت حضرت امیر(ع) حبس بخاطر اظهار نبود ، بلکه صریحاً فرمود: “تا زمانی که خونی نریخته و یا مالی را غارت نکرده باشند، متعرض آنها نشوید.”
خوارج با اینکه در بیرون کوفه اردو زده بودند، امّا پیوسته بین کوفه و حروراء در حال رفت و آمد بودند و موجب آزار مردم و تحریک آنها می شدند. و گاهی به مسجد می آمدند و با تکرار شعار «لا حکم الا لله» مسجد را بهم میریختند و یا به امام جسارت میکردند و می گفتند: “قاتله الله کافراً ما افقهه!” (نهج ، ح/ ۴۲۰) اما با اینکه ادامه این وضع برای مردم بسیار خسته کننده و ملال آور شده بود و معترض بودند و به حضرت می گفتند: آیا از برخورد های آنها خسته نشده ای؟ چرا به نابودی آنها اقدام نمی کنی؟، اما امیرالمومنین(ع) اقدام به تهدید و…
معترض بودند و به حضرت می گفتند: آیا از برخورد های آنها خسته نشده ای؟ چرا به نابودی آنها اقدام نمی کنی؟، اما امیرالمومنین(ع) اقدام به تهدید و یا حبس نمی کرد.
جالب است؛ برخی از اظهارنظر عبور کردند و تا آنجا پیش رفتند و امام را تهدید می کردند و واکنش امام(ع) شگفت آور است! ابن اعثم نقل می کند؛ در روز بیعت علی (ع) مردی مصری به او گفت: “ای ابوالحسن! ما بدین شرط با تو بیعت میکنیم که اگر چونان عثمان در میان ما عمل کردی، تو را بکشیم”. علی پاسخ داد: آری!”(الفتوح/۲۴۶)
خلاصه ؛ تاریخ هیچگونه حبس و مشابه آن را برای صِرف اظهار نظر و نقد، نقل نکرده، و شهروندان در حکومت علوی بدون تهدید به حبس ۱۰ تا ۱۵ سال مبادرت به اظهار نظر داشتند و در اظهارنظرشان، از نقد و انتقاد و حتی مخالفت خودداری نمی کردند!