درحالی‌که ایران با طالبان گفتگو کرده است، آنها را به‌عنوان حاکمان قانونی افغانستان به رسمیت نمی‌شناسد.
به گزارش گروه بین‌الملل صبح ما به نقل از الجزیره، هفته گذشته، درگیری‌های مرگباری بین نیروهای مرزی افغان و ایرانی در مرز آنها رخ داد که نگرانی از درگیری جدید را افزایش داد.
هر دو طرف یکدیگر را متهم به تیراندازی کرده‌اند که در آن دست‌کم دو نیرو ایرانی و یک محافظ افغان کشته شدند. بااین‌حال، آنها بیانیه‌های سنجیده‌ای را باهدف تنش‌زدایی از وضعیت صادر کرده‌اند.
خبرگزاری ایرنا گزارش داد که در پی خشونت‌های مرزی، مقامات ایرانی پاسگاه مرزی میلک – زرنج، گذرگاه تجاری مهم – و نه محل درگیری – را تا اطلاع ثانوی بستند.
علی‌رغم معاهده‌ای که از سال ۱۹۷۳ در مورد اشتراک آب رودخانه هیرمند منعقد شده است، دو طرف ده‌ها سال با هم درگیر بوده‌اند. این رودخانه از افغانستان به سمت شرق ایران جریان دارد.
چه چیزی باعث درگیری شد؟
دلایل این درگیری‌ها هنوز مشخص نیست؛ اما تیراندازی در پاسگاه مرزی استان نیمروز افغانستان و استان سیستان بلوچستان ایران در حالی صورت می‌گیرد که ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور ایران در اوایل ماه جاری، حاکمان طالبان افغانستان را به محدودکردن جریان آب به مناطق شرقی ایران و نقض معاهده ۱۹۷۳ متهم کرد.
ابراهیم رئیسی، ۱۸ ماه می اظهار کرد: اجازه نمی‌دهیم حقوق مردم ما پایمال شود.
طالبان این اتهام را رد کرده و خواستار حل مشکل بر اساس معاهده شد. طالبان که از زمان به‌قدرت‌رسیدن در آگوست ۲۰۲۱ از نظر دیپلماتیک در انزوا باقی‌مانده است، گفت که خواهان روابط خوب با تهران است.
به گفته «سینا طوسی»، کارشناس ارشد غیرمقیم در اندیشکده مرکز سیاست بین‌الملل (CIP) مستقر در ایالات متحده، عدم تعیین مرزها و درک واضح از مرزها و قوانین در هر دو طرف وجود دارد.
مقامات ایرانی از زمان تصرف افغانستان در دو سال پیش، بارها طالبان را به دلیل بی‌توجهی به قوانین بین‌المللی و پروتکل‌های مرزی متهم کرده‌اند. درگیری‌ها در موارد متعدد رخ‌داده است، اما به‌ندرت به تلفات منجر شده است.
یک روز قبل از درگیری‌های مرزی، «حسین امیر عبداللهیان»، وزیر امور خارجه ایران، از طالبان خواست تا برای حل‌وفصل مناقشه آب از چارچوب قانونی پیروی کنند.
طوسی به الجزیره گفت: در سال‌های اخیر، این معاهده توسط حاکمان افغانستان، از جمله طالبان، رعایت نشده است.
وی گفت: به دلیل بدتر شدن شرایط، خشکسالی در ایران تشدید شده است و مسئله آب را به طور فزاینده‌ای بحرانی کرده است.
طالبان با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد که نمی‌خواهد با همسایگان خود بجنگد.
مناقشه آب افغانستان و ایران چیست؟
رودخانه هلمند که بیش از هزار کیلومتر طول دارد و از مرز می‌گذرد، در سمت افغانستان برای تولید برق و آبیاری زمین‌های کشاورزی سد می‌شود.
بنا به اظهار سازمان غذا و کشاورزی ملل متحد (فائو)، خشکسالی حدود ۳۰ سال است که یک مشکل در ایران بوده است که در دهه گذشته بدتر شده است. سازمان هواشناسی ایران می‌گوید هم‌اکنون ۹۷ درصد از کشور با خشکسالی مواجه است.
بر اساس معاهده آب هیرمند که نیم‌قرن پیش‌بین افغانستان و ایران امضا شد، افغانستان باید سالانه ۸۵۰ میلیون مترمکعب آب از هیرمند را با ایران تقسیم کند. همچنین از هر دو طرف می‌خواهد که اختلافات خود را از طریق کانال‌های دیپلماتیک و در صورت عدم موفقیت، از طریق یک هیئت مشورتی به ریاست حکمی که دو طرف آن را انتخاب کرده، بررسی کنند.
ایران چندین بار افغانستان را به عدم پایبندی به این معاهده متهم کرده و با تصمیم این کشور برای ساختن سدها بر روی رودخانه مخالفت کرده است.
واکنش هر دو کشور به این درگیری‌ها چگونه بوده است؟
رهبری طالبان خواستار حل این گونه مسائل از طریق کانال‌های دیپلماتیک شده است.
«حافظ ضیا احمد»، معاون سخنگوی وزارت امور خارجه، روز دوشنبه به روزنامه عرب‌نیوز عربستان سعودی گفت، امارت اسلامی افغانستان هرگز طرف‌دار تشدید تنش نیست.
در همین حال، «سید رسول موسوی»، رئیس بخش جنوب آسیا در وزارت امور خارجه ایران، از هر دو کشور خواسته است تا از درگیری اجتناب کنند؛ زیرا به ضرر آنهاست.
وی در توییتی نوشت: اگر مردم و مقامات دو کشور هوشیار باشند، هر نوع درگیری به ضرر استراتژیک هر دو است.
سینا طوسی معتقد است که درگیری‌های مرزی هر دو طرف را بر آن داشته است تا تنش‌زدایی کنند و به گفت‌وگو و همکاری مجدداً تأیید کنند.
وی گفت: باتوجه‌به اینکه سرپرست وزارت امور خارجه طالبان در روز درگیری با نماینده ایران دیدار کرد تا در مورد حقوق آب رودخانه هلمند گفتگو کند، نشانه‌هایی وجود دارد که در گفتگو باز است.
روابط افغانستان و ایران کجا واقع شده است؟
به گفته طوسی، ازآنجایی‌که کابل و تهران در تلاش برای ایجاد توازن بین منافع و نگرانی‌های خود هستند، روابط آنها همچنان در وضعیت نامشخص قرار دارد.
او پس از انتشار ویدئوی که نشان می‌داد تعداد زیادی از جنگجو
روابط افغانستان و ایران کجا واقع شده است؟
به گفته طوسی، ازآنجایی‌که کابل و تهران در تلاش برای ایجاد توازن بین منافع و نگرانی‌های خود هستند، روابط آنها همچنان در وضعیت نامشخص قرار دارد.
او پس از انتشار ویدئوی که نشان می‌داد تعداد زیادی از جنگجویان طالبان به مرز با ایران نزدیک می‌شوند، گفت: مشخص نیست که آیا طالبان جنگجویان خود را از مرز عقب برده و یا در آینده به توافقنامه پایبند خواهند بود.
او گفت که مناقشه آب بین دو کشور احتمالاً یک “مسئله بحث‌برانگیز” باقی خواهد ماند؛ زیرا آنها با کمبود و تقاضای آب روبه‌رو هستند.
علاوه بر این، درحالی‌که ایران با طالبان گفتگو کرده است، آنها را به‌عنوان حاکمان قانونی افغانستان به رسمیت نمی‌شناسد.
ایران با اکثریت شیعه خواستار تشکیل یک دولت فراگیر شده است که نماینده همه گروه‌های قومی و مذهبی در افغانستان باشد.
طوسی گفت: ایران در مورد امنیت و رفاه مردم افغانستان به‌ویژه اقلیت هزاره شیعه که درگذشته با آزار و اذیت و خشونت طالبان روبرو بوده‌اند، ابراز نگرانی کرده است.
ترجمه: گلناز سادات غفاری