آیت الله طالقانی روشنفکر آزادیخواهی بود که سعی می کرد بین مذهب سنتی و اندیشه نواندیشی دینی پیوند ایجاد کند. دریغ که ایران امروز ما چقدر نیازمند این دست پیوندهاست چقدر نیازمند آشتی است و چقدر به اهالی مدارا نیاز دارد.
مرحوم اعظم طالقانی نوشت: به عادت مألوف، هر سال دو بار از آیت الله طالقانی در رسانه های کشور یاد می شود یکی در ایام سالگرد پیروزی انقلاب و دوم در روزهای نزدیک به شهادت ایشان، اینجا واژه شهادت را نه به معنای کشته شدن با آلت قتاله، بلکه به معنای الگو، نماد و راهگشای جامعه به کار می برم.
کسی که زندگی اش در راه آگاهی بخشی مردم باشد و جامعه را ارتقا بخشد شاهد است. آیت الله طالقانی همه عمر خویش را صرف مجاهدت برای اعتلای ارزش های اخلاقی و کاستن از رنج های بشر کرد و همه درباره نسبت جهاد و شهادت می دانیم.
آیت الله طالقانی سال های سال در مسیر کسب ارزشذهای دینی و اصول اخلاقی هر مشقتی را به جان خرید. او سال ها تلخی زندان و دوری از زن و فرزند را چشید و در همه این روزها از تحقیق و نگارش دست بر نداشت. روزهایی که بیشتر از همه چیز و همه کس با کتاب خدای خویش انس و الفت داشت در همان ایام بود که تفسیر پرتوی از قرآن را گردآوری کرد، اما نه این ایستادگی و نه آن تألیفات، مشخصه بارز طالقانی نبود.
بسیاری از زنان و مردان برای به ثمر رسیدن ارزش ها از جان و مال خویش ایثار کردند، بسیاری دیگر هم بودند که عمر خویش به تألیف و تحقیق سپری کرده اند و بیگمان هر دو گروه منشأ بهبود اوضاع جهان بوده اند، اما معدودی از این افراد دوران ساز شده اند و این ها همان ها بوده اند که به مشی و منش و روش فراتر از زمانه خویش زیسته اند. مولانا می گوید: «صوفی ابن الوقت باشد ای رفیق» شاید این ابن الوقت بودن برای خیلی از آدم ها ارزش باشد و مایه نجات، اما انسان های معدودی هستند که ربطی به وقت ندارند، خودشان به زمان معنا می بخشند. اینان پسران زمانه خویش نیستند، ابوالوقت اند و به ساز روزگار کوک نمی شوند که دنیا را به نوای خود می نوازند.
حرف زدن درباره این آدم ها راحت نیست. موضوع غریب درباره آیت الله طالقانی این است که بخشی از رسانه ها که با قدرت هم پیوندهای مستحکمی دارند سعی در تحریف چهره او دارند گویی از مقبولیت او نزد پیر و جوان بیمناک اند.
چندی پیش یکی از برادرهایمان در برنامه ای تلویزیونی حضور پیدا کرد مجری برنامه همچون بسیاری از مواقع از ایشان درباره رابطه آیت الله طالقانی و مجاهدین پرسید پاسخ فرزند آیت الله البته شایسته بود او به منش مجاهدین اولیه اشاره کرد و سیر اتفاقاتی را شرح داد که به برخی انحرافات و در نهایت به حذف ها و انشعاب ها منجر شد. این گونه پرسشها مسبوق به سابقه است.
برای عده ای رابطه حسنه پدر طالقانی با گروه های مختلف سؤال برانگیز است. بسیاری از افراد که از درک این رفتارها ناتوان بودند و سعی کردند با نسبت های ناروایی که به آیت الله می دهند چهره او را مخدوش کنند. برای نمونه، یک روحانی با استناد به مقدمه فاضلانه آیت الله طالقانی برای کتاب راه تجدید عظمت و قدرت اسلامی، تالیف حجت‌الاسلام آقا سید اسدالله موسوی میراسلامی معروف به نجارقانی، آیت الله را به وهابیت منتسب می کند. بهتر است به جای اتهام زنی، نگاهی به منش آیت الله بیندازیم.
طالقانی با بسیاری از گروه های سیاسی از جبهه ملی و نهضت آزادی و جمعیت مؤتلفه گرفته تا مجاهدین رابطه ای حسنه داشت. آشکار است که این رابطه حسنه به معنای تایید مشی آنها نبود. گاهی این روابط به نوعی رابطه پدر و پسری تبدیل می شد. پدر طالقانی بارها از در نصیحت وارد می شد و گروه های مختلف را به سعه صدر و دوری از تنش فرا می خواند. روزهایی را به یاد بیاوریم که ماه عسل انقلاب سپری شده است و مرزبندی ها هر روز پررنگتر می شود. زخم اختلافات قدیمی سر باز کرده است و هر روز چون آتشی شعله ور دامنه می گیرد.
حرف زمانه این است که هر کسی یا باید این طرف خط باشد یا آن طرف. حصارها هر روز بلندتر می شود و خود حق پنداری آفت گروه های مبارز می شود، اما مگر نه این است که حق مطلق نزد ذات باری تعالی است هر کرشمه ای جلوه ای از آن وجود نورانی است؟ در آن زمانه پر آشوب، راه راحت تر این بود که یک طرف حصار خودساخته بایستی و هل من مبارز بطلبی. سخت بود تحمل کردن و میانجی بودن. آیت الله طالقانی با سعه صدری که داشت تلاش می کرد عامل پیوند باشد و از درگیری ها جلوگیری کند. با این حال هرجا انحرافی می دید با صدای بلند بانگ برمی آورد و جایگاه و طیف سیاسی و سابقه افراد برایش اهمیت نداشت.
این گونه بود که از هر دو طرف ناسزا می شنید. به یاد بیاوریم که در همان ماه های نخست انقلاب چگونه با سران گروه رجوی به تندی برخورد کرد و آنان را به عاقبت کار خویش هشدار داد. افسوس که این هشدارها ثمری نداشت و دو صد افسوس که پدر طالقانی زود از میان
ما رفت.
آیت الله طالقانی روشنفکر آزادیخواهی بود که سعی می کرد بین مذهب سنتی و اندیشه نواندیشی دینی پیوند ایجاد کند. دریغ که ایران امروز ما چقدر نیازمند این دست پیوندهاست چقدر نیازمند آشتی است و چقدر به اهالی مدارا نیاز دارد.