بهمن آرمان، اقتصاددان گفت: من نقطه ضعف بودجه سال آینده را بیشتر روی منابع درآمدی دولت می‌دانم. با توجه به شرایط موجود امکان تحقق منابع درآمدی بودجه سال آینده کم است. به همین دلیل نیز دولت ، قیمت گاز، برق و آب را افزایش داده است.
به‌رغم انتقاداتی که کارشناسان و صاحب‌نظران اقتصادی به لایحه بودجه سال آینده وارد می‌کردند دیروز یکشنبه کلیات لایحه بودجه در مجلس تصویب شد. اینکه نمایندگان مجلس در نهایت چه تصمیمی درباره بودجه سال آینده می‌گیرند موضوعی است که در آینده مشخص خواهد شد.
برای تحلیل و بررسی وضعیتی که بودجه سال آینده پیش‌روی اقتصاد کشور قرار می‌دهد با دکتر بهمن آرمان، اقتصاددان گفت‌وگو کرده ایم. آرمان معتقد است: « من نقطه ضعف بودجه سال آینده را بیشتر روی منابع درآمدی دولت می‌دانم. با توجه به شرایط موجود، امکان تحقق منابع درآمدی بودجه سال آینده کم است. به همین دلیل نیز دولت، قیمت گاز، برق و آب را افزایش داده است. این رویکرد احتمال تورم را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال ما در سالجاری می‌توانستیم۳۵ میلیون تن فولاد در کشور تولید کنیم که بخش بزرگی از آن صادر می‌شود. با این وجود به دلیل قطع برق و گاز ما نتوانستیم این میزان فولاد تولید کنیم. به همین دلیل من معتقدم بودجه‌ای که برای سال آینده در نظر گرفته شده دارای نقایصی است و بخش‌های مهمی از منابع پیش‌بینی شده در بودجه محقق نخواهد شد.» در ادامه ماحصل این گفت‌وگو را می‌خوانید.
در بودجه سال آینده آیا به مقوله توسعه توجه شده است؟ آیا بودجه‌ای که دولت به مجلس داده را متناسب با شرایط امروز جامعه می‌دانید؟
در شرایطی که کشور با تنش‌های بین‌المللی مواجه است و از سوی دیگر نپذیرفتن اف‌‌ای‌تی‌اف و نوسانات زیادی که در زمینه نفت، گاز و پتروشیمی داریم بودجه‌ای که دولت به مجلس داده را متناسب با شرایط امروز جامعه نمی‌دانم. در طول سه سال اخیر قیمت گاز طبیعی برای کارخانه‌های فولادسازی بیش از۲۰ برابر افزایش پیدا کرده است. این موضوع نه تنها روی تولید، بلکه روی موقعیت ایران در زمینه رقابت‌پذیر بودن تولیدات ایرانی در بازارهای جهانی تأثیر خواهد گذاشت. سرمای اخیری که در کشور به وجود آمد تا۸۰ درصد مصرف گاز طبیعی کشور را به خود اختصاص داد. این اتفاقی است که در هیچ کجای جهان رخ نمی‌دهد. معمولا انرژی را با قیمت یارانه‌ای به بخش تولید می‌دهند. قیمت گاز و برق برای بخش صنعتی یک‌سوم مصارف خانگی است. با این وجود در دهه‌های گذشته و با در پیش گرفتن سیاست‌های پوپولیستی و راضی نگه داشتن مردم این اتفاق در ایران در حال رخ دادن است. براساس آماری که شرکت نفت بریتانیا داده و مطالعات یک نهاد معتبر بین‌المللی ایران از نظر داشتن منابع گاز طبیعی در رده نخست جهان قرار دارد. براساس این تحقیقات ذخایر گاز ایران حتی از روسیه نیز بیشتر است. در طول این سال‌ها ایران در معرض تحریم قرار داشته و به همین دلیل با کشورها و شرکت‌های صاحب تکنولوژی نتوانسته ارتباط برقرار کند و به همین دلیل پس از انقلاب ما نتوانسته‌ایم مخزن جدیدی از گاز را کشف کنیم. آنچه که امروز وجود دارد و آمارهایی که به نهادهای بین‌المللی در این زمینه داده می‌شود متعلق به دوران پیش از انقلاب است. به همین دلیل سیاست‌هایی که دولت برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود در نظر گرفته با توجه به مسائلی که مطرح کردم در مسیر درستی قرار ندارد.
چرا دولت در این مسیر حرکت می‌کند؟
اگر لایحه بودجه به صورت سالانه به مجلس ارائه نشود به صورت یک دوازدهم و دو دوازدهم انجام خواهد شد. دلیل این موضوع این است که بسیاری از منابع مالی مورد نیاز دولت در ارتباط با خارج از کشور است. به صورت طبیعی هنگامی که ما پول نداشته باشیم وارداتی نیز در کشور صورت نمی‌گیرد. اگر واردات نیز صورت نگیرد که به صورت طبیعی عوارض گمرکی، سود بازرگانی و امثالهم نیز گرفته نمی‌شود. مهم‌ترین آسیبی که این نوع شیوه اداره اقتصاد کشور به کشور وارد می‌کند این است که تعطیلی مقطعی یا کامل بسیاری از طرح‌های توسعه‌ای است. به عنوان مثال آزاد راهی مانند آزاد راه اصفهان به شیراز که در حدود۲۲۰ کیلومتر است نباید۱۵ سال طول بکشد، بلکه براساس استانداردهای جهانی باید حداکثر در طول دو سال به پایان برسد. این مسائل مشکلاتی را برای کشور به وجود آورده است. مشکلاتی نیز در اقتصاد کشور وجود دارد که ارتباطی با تحریم‌ها و وضعیت قیمت ارز در کشور ندارند. به عنوان مثال آزادراه‌ها، ساخت راه‌آهن و ساخت مسکن می‌توانند در کشور صورت بگیرد. در این زمینه ابزارهای کافی نیز تهیه شده که از طریق شرکت‌های سهامی عام پروژه محور این اقدامات صورت بگیرد و نه از طریق دولت. با این وجود سازمان بورس و اوراق بهادار نمی‌تواند زمینه‌های این اقدامات را به وجود بیاورد. من متنی را تهیه کردم و برای سازمان بورس ارسال کردم تا این موضوع را با استفاده از رسانه‌های گروهی نیز این موضوع را در اختیار تصمیم‌گیران جامعه قرار بدهند اما بورس با این موضوع مخالفت کرد.
آیا مقوله توسعه و گسترش زیرساخت‌ها تحت تأثیر شعارهای سیاسی قرار گرفته است؟
بله؛ در واقع این اتفاق رخ داده است. این وضعیت نشان دهنده مدیریت ضعیف اقتصادی است. نماینده زاهدان در روزهای اخیر عنوان کرد که حتی یک کیلومتر آزادراه نیز در استان سیستان و بلوچستان ساخته نشده است. در سال‌های گذشته برای محرومیت‌زدایی از استان سیستان و بلوچستان تصمیم گرفته شد چند کارخانه از جمله یک کارخانه تولید لاستیک در این استان توسط سازمان گسترش و نوسازی ساخته شود. با این وجود این اتفاق تاکنون رخ نداده است. از سوی دیگر طرح انتقال آب دریای عمان به استان سیستان و بلوچستان و خراسان‌های جنوبی و رضوی متأسفانه هنوز در مرحله حرف است و کار اساسی در این زمینه انجام نشده است. اینها از جمله مواردی هستند که منابع مالی آنها می‌تواند از طریق بورس تأمین شود. این در حالی است که کسانی که مدیریت بورس را برعهده دارند بر این باور هستند که بورس نباید نقشی در این امور داشته باشد. در کشورهای توسعه یافته وکشورهای تازه صنعتی شده بین۵۵ تا۶۰ درصد منابع طرح‌های توسعه‌ای از طریق بازار سرمایه تأمین می‌شود. این نسبت در ایران تنها۵درصد است. اینها موضوعاتی هستند که می‌تواند در کمیسیون تلفیق مجلس در زمان تصویب بودجه سال آینده مورد استفاده قرار بگیرد تا بخشی از مشکلات اقتصادی کشور را حل کند. اگر ما در سیستان و بلوچستان و یا در کردستان اقدامات زیرساختی و پروژه‌های توسعه‌ای را انجام می‌دادیم شاید شاهد این موضوع نبودیم که تنش‌های اجتماعی در این دو استان بیشتر از استان‌های دیگر کشور باشد.
با توجه به شرایط کنونی مهم‌ترین نقاط قوت ضعف بودجه سال آینده را چه مسائلی می‌دانید؟
من نقطه ضعف بودجه سال آینده را بیشتر روی منابع درآمدی دولت می‌دانم. با توجه به شرایط موجود امکان تحقق منابع درآمدی بودجه سال آینده کم است. به همین دلیل نیز دولت ، قیمت گاز، برق و آب را افزایش داده است. این رویکرد نه تنها احتمال تورم را افزایش می‌دهد و بلکه موقعیت ایران را در بازارهای جهانی می‌گیرد. به عنوان مثال ما در سالجاری می‌توانستیم۳۵ میلیون تن فولاد در کشور تولید کنیم که بخش بزرگی از آن صادر می‌شود. با این وجود به دلیل قطع برق و گاز ما نتوانستیم این میزان فولاد تولید کنیم. به همین دلیل من معتقدم بودجه‌ای که برای سال آینده در نظر گرفته شده دارای نقایصی است. در چنین شرایطی دولتی با کسری بودجه مواجه خواهد شد و مجبور می‌شود اسکناس بدون پشتوانه چاپ کند. همه این موارد دست‌به‌دست هم می‌دهد تا نرخ تورم در سال آینده افزایش پیدا کند. در چنین شرایطی سوداگری مالی در بخش مسکن و ارز و طلا افزایش پیدا خواهد کرد. من معتقدم دولت در تدوین بودجه سال۱۴۰۲ به مقوله توسعه توجه نکرده است. این در حالی است که دولت به راحتی می‌تواند از طریق اوراق سپرده ویژه به جای سپرده عام اقدام به استفاده از این ابزار کارآمد کند. البته با تحریم‌هایی که کشورهای اروپایی قصد دارند علیه ایران اعمال کنند بدون تردید تبادلات کالایی و واردات تکنولوژی و ماشین آلات پیشرفته که کشورهای اروپایی در اختیار دارند با چالش مواجه خواهد شد. به عنوان مثال دولت آقای رئیسی به مردم قول داده که در طول چهار سال ریاست‌جمهوری خود چهار میلیون خانه بسازند. این در حالی است که تحقق چنین وعده‌هایی نیاز به تکنولوژی دارد. امروز شرکت ترکیه‌ای که در شهرهای پرند و پردیس در حال فعالیت است دارای تکنولوژی است. شرایط به شکلی است که این شرکت یک برج ۱۶ طبقه را در مدت۸ ماه تحویل می‌دهد. این تکنولوژی در اختیار ایران نیست. در حالی که در سازمان بورس و اوراق بهادار در آیین نامه تأسیس شرکت‌های سهامی عام پروژه محور به این موضوع اشاره شده است. با روندی که ما در حال ساخت مسکن هستیم به صورت طبیعی مشکل مسکن در کشور باقی خواهد ماند.
سخن شما به این معناست که چالش‌های اقتصادی افزایش خواهد یافت؟
در این زمینه دکتر احمد توکلی حرف درستی زدند و عنوان کردند اقتصاد را به شکلی اداره نکنید که فقرا معترض شوند. در کشوری که رشد اقتصادی وجود ندارد، پروژه‌ای اجرا نمی‌شود طبیعی است که چنین اتفاقاتی رخ خواهد داد. ایران توانایی تولید۳۰ هزار مگاوات نیروگاه برقابی که برق رایگان تولید می‌کند را دارد در حالی که تنها۱۲ مگاوات آن احداث شده است. این موضوع نیز ارتباطی به وضعیت تحریم‌ها و بازار ارز ندارد و تکنولوژی آن نیز در اختیار شرکت‌های داخلی قرار دارد. دولت هنوز نتوانسته در زمینه خرید تضمینی برق با بخش خصوصی به توافق دست پیدا کند. این وضعیت نشان می‌دهد که ما در شش ماه آینده به دلیل قطع برق و گاز طبیعی که تنها روی واحد‌های بزرگ تأثیرگذار نیست، بلکه سایر بخش‌ها را نیز در برمی‌گیرد. به عنوان مثال برای هر شغلی که به صورت مستقیم در بخش پتروشیمی ایجاد می‌شود۱۲۰ شغل جدید به صورت غیرمستقیم به وجود می‌آید. واقعیت این است که وضعیت کنونی کشور نتیجه سال‌ها بی‌تدبیری است. از نیمه‌های دولت اول آقای خاتمی تاکنون ایران دارای پایین‌ترین میزان سرمایه‌گذاری نسبت به تولید ناخالص داخلی در بین کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا بوده است. این در حالی است که بدون سرمایه‌گذاری شغل ایجاد نمی‌شود و درآمدی به وجود نمی‌آید و رشد اقتصادی به وجود نمی‌آید. هر کشوری که در عرصه بین‌المللی با چالش‌های بیشتری مواجه شود به همان اندازه امکان امتیازگیری از آن بیشتر خواهد بود. به نظر می‌رسد جریان‌های خارجی برنامه‌ای در پیش گرفته‌اند که در ایران توسعه اقتصادی صورت نگیرد تا این افراد بتوانند به اهداف خود دست پیدا کنند. به همین دلیل به همان صورت که باید ریشه‌های داخلی این بحران را مورد بررسی قرار داد باید به دلایل خارجی آن نیز توجه داشت.
منبع: آرمان