در آستانه سفر بایدن به خاورمیانه، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی بایدن در یک کنفرانس مطبوعاتی حاضر شده و خبر فروش صدها پهپاد از سوی ایران به روسیه را می‌دهد.
مجید خورشیدی نوشت: در زمان اشغال کویت به وسیله ارتش عراق در دوره حکومت صدام، به رغم آمادگی ارتش آمریکا و ائتلاف غربی برای در هم کوبیدن ارتش عراق و خاتمه اشغال کویت، یک قطعه پازل کم بود. افکار عمومی منطقه آمادگی پذیرش این امر را نداشت.
این امر فقط می‌توانست با یک عملیات روانی موفق مبتنی بر یک اشتباه نظامی ارتش عراق مهیا گردد که سبب احساس خطر در افکار عمومی شود. عکس‌های ماهواره‌های اطلاعاتی آمریکا نشان می‌دادند که تانک‌های عراقی مرزهای عربستان سعودی را پشت سر گذاشته و وارد خاک سعودی شده اند. بنابراین، عربستان سعودی با هدف رفع تجاوز وارد ائتلاف شده و بدیهی بود مابقی جهان عرب و اسلام (به استثنای چند کشور) برای سرکوب تجاوز عراق وارد ائتلاف نظامی با آمریکا شوند.
سال‌ها بعد از این عملیات نظامی، خاورمیانه در دوره جدیدی از احساس خطر، خود را نیازمند به ساختار امنیت جمعی می بیند. اینبار در قالب پیمان ابراهیم، این ساختار با محوریت اسرائیل و با ابتکار ایالات متحده در حال شکل گیری است. کشورهای عرب منطقه بعد از دهه‌ها خصومت با اسرائیل و چهار جنگ و البته توافق‌های پنهان و آشکار با این کشور که منجر به قتل دو رئیس کشور شد، برای نزدیکی با اسرائیل نیاز به یک تهدید مشترک داشتند. حمله عجیب به سفارت و کنسولگری سعودی در ایران و به آتش کشیده شدن آن توسط عده‌ای که عامدانه خودسر نامیده شدند، مقدمه‌ای برای حس این تهدید مشترک بود.
نگارنده در همان عصر و شب حمله به سفارت و کنسولگری، بر این باور بوده که خط نفوذ اسرائیل در پشت صحنه این حمله است. جمهوری اسلامی ایران هیچ نفعی از این حمله و حوادث مترتب بر آن نبرد و متاسفانه هیچ اقدامی هم برای جلوگیری از آن و محکومیت حمله و جبران خسارات انجام نداد. این حمله و حوادث بعدی، گمانه وجود خط نفوذ را جدی‌تر کرد؛ زمانی که در پی خروج ترامپ از برجام و بازگشت تحریمها، این بار ایران برای دور زدن تحریمها مشکلات بیشتری نسبت به دوره قبل داشت. بر خلاف دوره پیشین تحریمها که امارات عربی متحده و کشورهای عرب منطقه پایگاه‌های قابل توجه ایران برای دور زدن تحریمها بودند، این بار با تیره‌تر شدن روابط ایران و کشورهای عرب منطقه، آمریکا و سرویس‌های اطلاعاتی غرب و اسرائیل به‌آسانی عملیات ایرانی‌ها را در زمینه دور زدن تحریمها ردیابی و مسدود می‌کردند.
با عمیق‌تر شدن روابط کشورهای عرب و اسرائیل، با ابتکار فرستاده ویژه ترامپ، زمینه‌های انعقاد پیمان ابراهیم مهیا گشت و برخی کشورهای عرب منطقه به این پیمان ملحق شدند. تمامی این اتفاقات، شوربختانه سبب هوشیاری بیشتر دستگاه سیاست‌گذاری ایران نشد و به‌تدریج اسرائیل توانست با بزرگنمایی تهدیدات ایران، روابط خود در همه زمینه‌ها را با امارات متحده عربی و بحرین و برخی کشورهای دیگر عرب و اسلامی تعمیق بخشد.
اما همچنان ایجاد روابط اسرائیل و عربستان سعودی به عنوان دست‌کم رهبری جهان اهل سنت نوعی از تابوست؛ درحالی‌که در بقیه کشورهای عرب و اسلامی و اسرائیل، سخن از ایجاد یک پیمان دفاع دسته‌جمعی به مانند ناتو مطرح است.
همگان می‌دانند که هر نوع پیمان و ائتلاف عربی و اسلامی با اسراییل، بدون حضور عربستان سعودی به موفقیت نخواهد رسید و برقراری روابط سعودی با اسرائیل حداقل در حال حاضر به صورت آشکار امکان‌پذیر نیست. بزرگنمایی یک تهدید می‌تواند ساختاری منطقه‌ای ایجاد کند بدون آن که تابوشکنی شود. از سال‌ها قبل توان موشکی ایران در رسانه‌های بین‌المللی یک تهدید برای همگان معرفی شده است. صنعت موشکی بدون داشتن نیروی هوایی در صحنه‌های نظامی تاثیرگذاری چندانی ندارد و بازدارندگی کافی ایجاد نمی‌کند. با خساراتی که به نیروی هوایی جمهوری اسلامی ایران در جنگ با عراق وارد شد و به سبب تحریم‌های کشورهای غربی و دلایل خاص کشورهایی مانند روسیه و چین، ایران هیچ‌گاه نتوانست موازنه هوایی لازم را با بهینه‌سازی نیروی هوایی خود داشته باشد. به‌ناچار صنعت پهپادی به‌عنوان گزینه ناگزیر مطرح و دنبال شد. هر چند تحریمها در این بخش نیز تاثیر گذاشته و مانع از آن شد که ایران در این زمینه هم به برتری هوایی دست یابد؛ اما به مانند تجربه عراق، بزرگنمایی این تهدید برای ایجاد یک ائتلاف و ساختار می‌تواند ابزار لازم را مهیا کند.
درحالی‌که جهان درگیر خبرهای تجاوز نظامی روسیه به اوکراین است، هر خبری در این زمینه به‌خوبی بازتاب پیدا می‌کند. معمولا خبرهای فروش سلاح، آن هم در ابعاد غیراستراتژیک، در گوشه‌ای از روزنامه‌های غربی مطرح میشود و کمتر پیش می‌آید که یک مقام رسمی عالی‌رتبه در این زمینه سخنی گوید.
اما این بار در آستانه سفر بایدن به خاورمیانه، جیک سالیوان مشاور امنیت ملی بایدن در یک کنفرانس مطبوعاتی حاضر شده و خبر فروش صدها پهپاد از سوی ایران به روسیه را می‌دهد. این نحوه عجیب اطلاع‌رسانی می‌تواند چند هدف را دنبال کند:
۱- خبر فروش پهپادهای ایران به روسیه می‌تواند تبلیغی در راستای تضعیف ارتش روسیه و و آشکار کردن نیاز روسیه برای بازسازی بنیه جنگی خود باشد.
۲- بزرگنمایی توانایی پهپادی ایران و ضرورت ایجاد سامانه مشترک دفاع ضدهوایی پیرامون ایران. این خبر ضمن تحریک حساسیت افکار عمومی در اروپا و آمریکا به سبب حضور و مداخله ایران در جنگ اوکراین، ضرورت ایجاد سامانه مشترک با حضور عربستان سعودی و اسراییل و دیگر کشورهای عرب منطقه را یادآور میشود. سامانه‌ای که بیشتر از اهمیت امنیتی آن، ابتکاری برای آغاز روابط سعودی و اسراییل و در ادامه برقراری روابط سیاسی دو کشور خواهد بود.
در این میان، ذوق‌زدگی برخی رسانه‌ها و محافل نزدیک به سپاه و اصولگرایان، جالب است. به مانند همیشه، به جای اینکه یک تاکتیک یا استراتژی غربی‌ها یا خارجی‌ها بر علیه خود را خنثی کنند، به آن دامن می‌زنند.
مجید خورشیدی
دانش‌آموخته دکتری مسائل سیاسی و بین‌المللی